Wypalenie zawodowe – czyli wtedy, gdy urlop już nie wystarcza

Wykonując pasjonujące zadania, czujemy się zaangażowani, spełnieni i kompetentni, a także dobrze radzimy sobie z nieodzownym w pracy stresem oraz presją czasu. Ale nie zawsze praca jest ciekawa, wciągająca i dająca satysfakcję. Gdy zakres wykonywanych czynności zawodowych odbiega od oczekiwań, a poziom stresu przez długi czas przekracza możliwości radzenia sobie z nim, wtedy pojawia się problem. Odpowiedzią organizmu na przewlekłe niekorzystne warunki w pracy może być wypalenie zawodowe.

Jak powstaje wypalenie zawodowe?

Praca zawodowa jest niezwykle istotnym obszarem życia wielu osób. I trudno się temu dziwić. Aktywność zawodowa jest źródłem różnorodnych korzyści, m.in. finansowych, materialnych, emocjonalnych, ale też daje możliwość samorealizacji i rozwoju. Badania pokazują, że najważniejszymi korzyściami z pracy (oprócz czynników finansowych) są:

• ciekawy zakres obowiązków,
• możliwości rozwoju zawodowego,
• dobra atmosfera w miejscu pracy,
• zgodność wartości reprezentowanych przez pracodawcę z osobistymi wartościami pracownika.

Do odczuwania satysfakcji z pracy niezbędne jest zaspokojenie wszystkich potrzeb konkretnej osoby. Istotnymi czynnikami zwiększającymi zadowolenie z życia zawodowego są też: brak nadmiernego stresu wynikającego z ról zawodowych oraz równowaga między życiem prywatnym a profesjonalnym.
W trakcie każdego, mniej lub bardziej długiego, stażu zawodowego może zdarzyć się, że satysfakcja z pracy zawodowej znika, a długotrwały stres zmniejsza zasoby potrzebne do efektywnego realizowania zadań czy pokonywania trudności.

Przewlekłe niekorzystne warunki pracy w połączeniu z indywidualnymi predyspozycjami psychicznymi mogą prowadzić do pojawienia się objawów takich jak:

• brak zaangażowania,
• brak entuzjazmu,
• chroniczne zmęczenie,
• długotrwała apatia,
• brak chęci utrzymywania kontaktów ze współpracownikami.

Jeżeli wymienione symptomy istotnie różnią się od naszego dotychczasowego sposobu funkcjonowania w pracy i nie znikają w ciągu kolejnych dni czy tygodni, a przy tym utrudniają realizację zadań i kontakty z ludźmi oraz towarzyszy im pogłębiające się poczucie niższej skuteczności zawodowej, wtedy istnieją przesłanki, aby podejrzewać wypalenie zawodowe.

Jakie czynniki zwiększają ryzyko wystąpienia wypalenia zawodowego?

Wypalenie zawodowe jest reakcją organizmu na przewlekłe przeciążenie i stres w pracy. Początkowo ten syndrom opisywano u przedstawicieli zawodów, których istotą jest praca z ludźmi. Czynnikami wywołującymi niekorzystne objawy w tych przypadkach były: stały kontakt z innymi ludźmi oraz ciągłe, duże zaangażowanie emocjonalne. Obciążenie tego rodzaju może być związane np. z udzielaniem wsparcia, konfrontacją z trudnymi, czasem tragicznymi wydarzeniami. Za grupy zawodowe szczególnie narażone na wystąpienie wypalenia uważano przez długi czas lekarzy, pielęgniarki, psychologów, pracowników pomocy społecznej oraz nauczycieli.

Obecnie przyczyn wypalenia zawodowego upatruje się również w warunkach pracy. Szczególne znaczenie przypisuje się takim okolicznościom jak:

• przeciążenie zbyt dużą ilością obowiązków,
• nadmierny stres,
• zaostrzona rywalizacja,
• monotonia pracy,
• brak możliwości samodzielnego i kreatywnego działania w ramach pełnionych obowiązków,
• nieprawidłowości w systemach zarządzania i komunikowania z pracownikami,

Badając przyczyny wypalenia zawodowego u konkretnych osób, nie można też pominąć czynników osobowościowych. Konstrukcja psychiczna, styl pracy, sposoby radzenia sobie z problemami – to elementy, które mogą sprzyjać występowaniu wypalenia zawodowego lub zmniejszać ryzyko jego pojawienia się. Za cechy i zachowania sprzyjające powstaniu wypalenia zawodowego uważa się m.in. dużą potrzebę samodzielności, nadmierny entuzjazm, nierealnie wysokie oczekiwania co do rezultatów swojej pracy, nieuzasadnione poczucie misji w działaniu. Specjaliści pracujący z osobami cierpiącymi na wypalenie zawodowe, zwracają też uwagę na rolę takich cech jak tendencja do unikania trudnych sytuacji czy defensywność. Na wypalenie narażeni są także perfekcjoniści, cechujący się potrzebą kontrolowania zbyt wielu działań z równoczesną tendencją do zaniedbywania innych obszarów swojego życia i relacji z otoczeniem.

Wystąpienie syndromu wypalenia zawodowego jest najczęściej wynikiem równoczesnego nałożenia się kilku z opisanych wyżej czynników ryzyka.

Na podstawie powyższego, przybliżonego opisu aspektów sprzyjających pojawieniu się wypalenia zawodowego, można wskazać wiele grup zawodowych, które są na niego narażone. Są to m.in. pracownicy działów sprzedaży (np. przedstawiciele handlowi), specjaliści ds. marketingu i PR, właściciele firm, menedżerowie, ale nie tylko. Zawodów „wysokiego ryzyka” jest obecnie naprawdę mnóstwo.

Jakie objawy mogą świadczyć o wystąpieniu wypalenia zawodowego?

Objawy wypalenia zawodowego pojawiają się z reguły powoli. Początkowo bywają bardzo trudne do zidentyfikowania. A niezauważone i niewyeliminowane narastają do rozmiaru bardzo poważnego problemu. W sferze zawodowej uniemożliwiają efektywne wykonywanie obowiązków, a w sferze prywatnej niszczą relacje z najbliższymi i obniżają zadowolenie z życia.

Osoby doświadczające zespołu wypalenia zawodowego deklarują na ogół występowanie trzech grup objawów:

• wyczerpanie emocjonalne, rozumiane jako stan zmęczenia emocjonalnego, wyczerpania sił i zasobów do dalszego realizowania zadań w pracy,
• dehumanizacja w sposobie traktowania współpracowników, klientów, odbiorców usług, przejawiająca się w cynicznym stosunku do ich potrzeb, przedmiotowym traktowaniu; towarzyszy temu niechęć do kontaktów, spotkań, rozmów; zdarza się, że narastanie tego objawu prowadzi do złości i agresji wyrażanej wprost (np. prowokowanie konfliktów, ataki słowne) lub w sposób bierny (np. nieodbieranie telefonów, odwoływanie spotkań),
• niska ocena własnych dokonań i swojej skuteczności, co przejawia się występowaniem myśli i przekonań na temat braku kompetencji, wątpienia w sens podejmowanych działań; przedłużające się występowanie tego typu opinii o sobie może prowadzić u części osób do silnego poczucia winy, które z kolei nasila poczucie zawiedzenia siebie samego i otoczenia.

 

Charakterystyczną cechą wypalenia zawodowego jest występowanie nie tylko objawów natury emocjonalnej, ale też objawów somatycznych. Te drugie przybierają postać np. częstych bólów głowy lub brzucha, nawracających przeziębień. Może także dochodzić do zaburzeń snu, co potęguje poczucie wyczerpania i nadmiernego obciążenia obowiązkami.

Jakie skutki może powodować wypalenie zawodowe?

Wraz z nasilaniem się objawów syndromu wypalenia zawodowego zmieniają się zachowania. Zdarza się wówczas, że realnie spada wydajność pracy, zwiększa się liczba dni nieobecności w pracy, może dochodzić do konfliktów ze współpracownikami bądź przeciwnie – do unikania kontaktów z innymi ludźmi.

Ma to oczywiście duże znaczenie dla firmy, realizacji jej zadań i osiąganych wyników. A z punktu widzenia pracownika ma też ogromny wpływ na całe jego życie, tak zawodowe, jak i prywatne. Z czasem niepowodzenia zawodowe i brak satysfakcji z pracy zaczynają bowiem oddziaływać na sferę życia prywatnego, często bardzo destrukcyjnie wpływając na relacje rodzinne i partnerskie.

Najważniejsze są jednak skutki wypalenia zawodowego dla psychiki pracownika. Wraz z obniżającym się nastrojem, poczuciem niekompetencji i braku zaangażowania rośnie na ogół poziom lęku o siebie, swoją przyszłość, pozycję zawodową. W skrajnych przypadkach może pojawić się nawet depresja.

Co robić, gdy wystąpią objawy wypalenia zawodowego?

Najlepszym sposobem na wypalenie zawodowe jest konsultacja z dobrym psychoterapeutą. Samodzielne próby poradzenia sobie z objawami tego syndromu często nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Naprawdę skutecznie może pomóc właśnie profesjonalista – w czasie psychoterapii lub coachingu. Pomoże zgłębić problemy, rozpoznać czynniki ryzyka oraz wesprzeć w procesie wprowadzania ważnych życiowych zmian.

Zauważasz u siebie niższą satysfakcję z pracy? Obawiasz się wypalenia zawodowego? Nie chcesz, by sytuacja w pracy negatywnie wpłynęła na Twoje życie profesjonalne i osobiste?

Zapraszam Cię na konsultację (Kraków, Tarnów lub online), podczas której udzielę Ci wsparcia dokładnie w tym obszarze, w którym odczuwasz narastające kłopoty i napięcia.

Dla Twojej wygody uruchomiłam w Pracowni INVENI możliwość umawiania wizyt online przez SYSTEM REZERWACJI WIZYT ONLINE wraz z płatnościami w systemie PayPal lub Przelewy24.

Anna Pabiańczyk-Kulka
Psychoterapia online, Kraków, Tarnów
Coaching online, Kraków, Tarnów