Toksyczny związek, czyli cierpienie zamiast miłości

Każdy z nas chce doświadczyć szczęścia w związku budowanym z drugą osobą. Niestety pozytywne emocje towarzyszące pierwszym etapom wspólnego życia mogą z czasem zmienić się w ból i cierpienie. Chwilowe kłopoty kochającej się pary można stosunkowo łatwo rozwiązać. Ale gdy zabraknie uczucia i szacunku, wtedy związek zaczyna być toksyczny. Zatruwa życie całej rodziny, doprowadza jej członków do problemów natury psychicznej, a nawet grozi pojawieniem się fizycznej agresji.

Zastanówmy się, kiedy możemy mówić o toksycznej relacji, co jest przyczyną tego rodzaju problemów, jakie konsekwencje niesie życie w niezdrowym związku oraz co robić, gdy symptomy zauważamy w swoim życiu lub u bliskich nam osób.

Kiedy związek jest toksyczny?

Toksyczny związek to taki, w którym brakuje miłości i wsparcia, za to dominuje cierpienie i smutek. Powoduje to, że dwoje kiedyś bliskich sobie osób oddala się od siebie i wzajemnie unieszczęśliwia się. Pojawiają się negatywne emocje, wybuchy złości oraz nieufność. Miłe słowa, czułość lub seks nie są już normą, ale np. nagrodą za dobre zachowanie. Jedna ze stron lub obie strony nie stawiają sobie za cel pielęgnowania relacji, ale chcą budować przewagę nad partnerem. Znika wolność, a pojawia się kontrola. Ulatnia się poczucie bliskości, a w jej miejsce wkracza samotność.

Ale uwaga! Oceniając jakąkolwiek relację, bardzo ważne jest to, by nie przyklejać łatki „toksycznego związku” parom po prostu niedojrzałym, niezadowolonym lub źle dobranym. O toksyczności można mówić tak naprawdę dopiero wtedy, gdy relacja jest bolesna, destrukcyjna, wyniszczająca, patologiczna, związana z przemocą, obniżająca poczucie własnej wartości lub wywołująca cierpienie i bezradność.

Związek nie jest również toksyczny, gdy problemy występują bardzo krótko lub jednorazowo. Pojedynczy wybuch złości lub przemijająca podejrzliwość o romans niekoniecznie są objawem kłopotów. Nawet w najlepszym związku zdarzają się konflikty oraz trudne chwile, ale miłość, bliskość i partnerstwo pomagają rozwiązać kryzysy w zdrowych relacjach. Zaś w tych toksycznych problemy nie są rozwiązywane, ale kumulują się i wciąż narastają.

Jak rozpoznać toksyczny związek?

Nie jest łatwo rozpoznać toksyczny związek, będąc samemu uwikłanym w niezdrową relację. Wiele osób żyje z trudnym partnerem, nie zdając sobie sprawy z powstania i pogłębiania się naprawdę poważnych problemów. Najczęściej to bliskie osoby zauważają, że w związku dzieje się coś złego. Próbują alarmować, choć ich obawy bywają bagatelizowane.

Najważniejszym kryterium oceny toksyczności związku są Twoje odpowiedzi na dwa poniższe pytania. Jeśli na obydwa odpowiadasz „tak”, wtedy warto poprosić o bezstronną pomoc osobę z zewnątrz – najlepiej, by był to doświadczony, dobry psycholog.

PYTANIE 1: Czy odkąd jesteś w związku z tym konkretnym człowiekiem, czujesz się coraz gorzej?

PYTANIE 2: Czy na ogół nie czujesz szczęścia i zadowolenia, żyjąc ze swoim obecnym partnerem?

Rozpoznasz, że tkwisz w toksycznym związku wtedy, gdy Twój partner:

• źle Cię traktuje – np. wyśmiewa, obraża, poniża, okazuje obojętność, a nawet słowną lub fizyczną agresję,
• jest chorobliwie zazdrosny – np. o czas spędzony z rodziną, dziećmi czy znajomymi,
• bezpodstawnie oskarża Cię o zdrady, romanse lub flirty,
• chce kontrolować całe Twoje życie – np. czyta Twoje maile, dzwoni do Ciebie i sprawdza, gdzie jesteś i co robisz,
• winą za problemy z związku obarcza Ciebie – np. mówiąc, że wszystko byłoby inaczej, gdyby nie Ty i Twoje zachowanie, działania czy emocje,
• uzależnia Cię od siebie – np. nie pozwalając Ci zarabiać lub kontrolując Wasz budżet domowy oraz wszystkie Twoje wydatki,
• umniejsza Twoje znaczenie, osiągnięcia, atrakcyjność i inteligencję – np. nie bierze pod uwagę Twoich opinii i uczuć,
• buduje bariery w Twoich kontaktach z bliskimi, np. ograniczając wasze kontakty, nie wyrażając zgody na spotkania czy kontakty telefoniczne,
• przechodzi ze skrajności w skrajność, okazując Ci na zmianę np. zainteresowanie oraz złość.

Toksyczny związek poznasz również po swoich emocjach i działaniach:

• często płaczesz z powodu relacji łączącej Cię z partnerem,
• ukrywasz przez innymi ludźmi niektóre fakty związane z Twoim związkiem,
• unikasz spotkań lub rozmów o partnerze, bo Twoi bliscy nie lubią go i twierdzą, że nie jest dla Ciebie dobry,
• zmieniasz siebie, by lepiej dostosować się do oczekiwań Twojego partnera,
• oddajesz wszelkie decyzje partnerowi, akceptujesz je i przyjmujesz bierną postawę,
• boisz się wyjść z jakąkolwiek inicjatywą,
• czujesz pełną odpowiedzialność za niepowodzenie w Waszym związku,
• obawiasz się, że nie poradzisz sobie w życiu bez swojego obecnego partnera,
• czujesz się nieatrakcyjna/y, niemądra/y, niegodna/y szczęścia,
• od dawna nie odczuwasz szczęścia w swoim związku,
• wolisz spędzać czas w samotności niż ze swoim partnerem,
• a w końcu – o swoich uczuciach i obawach nie mówisz partnerowi, by go nie rozzłościć.

Jakie konsekwencje niesie życie w toksycznym związku?

W toksycznym związku nie istnieje partnerstwo, wsparcie czy zaufanie. Nie sposób znaleźć w nim miłości, szczęścia oraz satysfakcji. Za to tego rodzaju relacja na wiele różnych sposobów potrafi negatywnie wpływać na życie uwikłanych w nią osób. Mogą pojawić się u nich problemy natury psychicznej oraz fizycznej, m.in.:

• niskie poczucie własnej wartości, brak zaufania do własnych możliwości, zła opinia o samym sobie,
• wyrzuty sumienia i poczucie pełnej odpowiedzialności na porażki w związku i całym swoim życiu,
• uległość i poświęcanie się w wyniku wymuszania konkretnego zachowania np. groźbami,
• izolacja od najbliższych osób, zarówno rodziny, jak i przyjaciół,
• niskie poczucie bezpieczeństwa – tak emocjonalnego, jak i fizycznego,
• samotność, często wzmacniana niechęcią do dzielenia się swoimi przeżyciami nawet z bliskimi osobami,
• problemy emocjonalne (np. lęki, stres, płaczliwość, wybuchy złości) wywołane ciągłym napięciem i brakiem satysfakcji z życia,
• przemoc psychiczna oraz agresja fizyczna, która w skrajnych przypadkach zagraża nie tylko zdrowiu, ale nawet życiu,
• depresja, której efektem może być m.in. dążenie do autodestrukcji.

Czy wszystkie toksyczne związki są do siebie podobne?

Analizując symptomy i konsekwencje życia w toksycznym związku, można odnieść wrażenie, że każdy z nich jest właściwie taki sam. Ale sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana, ponieważ każda relacja ma swoją indywidualną dynamikę i swoje specyficzne cechy. W toksycznym związku przyczyna może tkwić w bardzo wielu różnych obszarach. Oto tylko kilka przykładowych aspektów, które mogą negatywnie wpływać na związek.

Zazdrość 

Szczypta zazdrości czasem dodaje związkowi pikanterii, ale w dużej dawce prowadzi do katastrofy – kontroli, kłótni, agresji. A przy tym zazdrość niejedno ma imię, bo choć najczęściej są to podejrzenia o romanse i flirty, to również może to być zawiść o czas spędzany z dziećmi, ich miłość oraz przywiązanie.

Nieszczerość

Notoryczne kłamstwa nie służą budowaniu zdrowej relacji. Ale niestety istnieją osoby, które na fikcji usiłują stworzyć związek. Chcą ukryć przed partnerem pewne informacje albo koloryzują swoje życie tak często, że z czasem nie potrafią już odróżnić prawdy od kłamstwa. A próby udowodnienia im mijania się z rzeczywistością wyzwalają w nich negatywne emocje – od wycofania, przez frustrację, po złość.

Rywalizacja 

Trudności w związku mogą pojawić się, gdy partnerzy zmieniają się w konkurentów. Zdrowa rywalizacja jest bodźcem do rozwoju, ale po przekroczeniu pewnej granicy stwarza poważne problemy. Osoba dominująca może na każdym kroku udowadniać swoją wyższość, okazywać zadowolenie z każdej porażki swojego towarzysza życia i wpadać z złość, gdy okaże się on w czymś lepszy.

Poczucie wyższości 

Zdarzają się też sytuacje, gdy przyczyną kłopotów w związku jest poczucie wyższości nad partnerem. Bywa okazywane jawnie poprzez udowadnianie drugiej osobie jej banalności, głupoty, nieatrakcyjności. Ale czasem jest to ukryte np. pod płaszczykiem bezbronności, bezsilności, braku umiejętności czy przebojowości. I wtedy zmusza towarzysza życia do poświęceń oraz brania odpowiedzialności za wszystkie aspekty wspólnego życia.

Lęki 

Każdy człowiek czegoś się boi, ale gdy obawy są niewspółmierne do zagrożenia, wtedy może to odbić się na funkcjonowaniu w związku. Przykładowo, osoba cierpiąca na lęk przed porzuceniem będzie – świadomie lub nieświadomie – sięgać po różne techniki psychologiczne (zastraszanie, branie na litość, izolowanie itp.), żeby tylko nie dopuścić do rozpadu związku.

Kontrola

Apodyktyczny towarzysz życia nie pozwala na inność, indywidualność i samodzielność. Wszystko musi wyglądać dokładnie tak, jak chce tego osoba dominująca. A gdy coś idzie nie po jej myśli, zaczyna np. znęcać się nad partnerem fizycznie i psychicznie. Często początkowa agresja słowna z czasem zmienia się w poważne rękoczyny.

Uzależnienia 

Najczęściej kłopoty w związkach stwarza problem alkoholowy jednego z partnerów. Ale mogą to być także uzależnienia od innych używek (np. leków lub narkotyków), a nawet od pewnych zachowań (np. hazardu czy seksu). Pod wpływem uzależnienia  partner zmienia się i staje się zagrożeniem nie tylko dla samego siebie, ale również całej swojej rodziny.

Sadyzm

Osób o skłonnościach sadystycznych na szczęście nie jest wiele. Jeśli jednak w relacji pojawiają się praktyki sadystyczne, wtedy konieczna jest natychmiastowa reakcja, by uchronić siebie i najbliższych przed bardzo poważnymi konsekwencjami. Trzeba pamiętać o tym, ze sadysta krzywdzi nie tylko psychicznie, ale również fizycznie.

Jak wyzwolić się z toksycznego związku?

Niełatwo wcześnie zauważyć w swoim związku symptomy świadczące o problemach. Ale znacznie większym wyzwaniem jest wydobycie się z trudnej relacji, odnalezienie radości, odbudowanie własnej wartości oraz odzyskanie poczucia bezpieczeństwa i kontroli nad własnym życiem. Co więcej, mimo usilnych starań, wyjście z jednej niezdrowej relacji często kończy się zaangażowaniem w kolejną, bardzo podobną.

Ale zmiana jest możliwa! Wymaga jednak skupienia się na sobie oraz zainwestowania w swój rozwój osobisty – np. wzmocnienia pewności siebie, odbudowania poczucia kontroli nad swoim życiem, zdobycia umiejętności asertywnego mówienia „nie”.

Jedyną skuteczną drogą do wyleczenia ran po toksycznym związku oraz do zbudowania satysfakcjonującej nowej relacji jest przejście przez proces lepszego poznania sobie i wdrożenia zmian w swoim życiu. Samodzielne próby naprawy sytuacji mogą przynieść pozytywne rezultaty, ale zazwyczaj tylko wtedy, gdy związek nie jest naprawdę patologiczny, a obu stronom zależy na wspólnym, szczęśliwym życiu.

Niestety, działania pozbawione wsparcia z zewnątrz – nawet w relacjach, które mogą jeszcze zostać uzdrowione – bardzo często kończą się niepowodzeniem. Dlatego najczęściej polecanym rozwiązaniem jest psychoterapia. A w wypadku osób, które nie mogą dotrzeć do gabinetu psychologicznego, żeby osobiście spotkać się z psychologiem, dobrym pomysłem jest psychoterapia online (przez Skype).

Dobry psycholog pomoże przede wszystkim, ułatwiając spojrzenie wewnątrz siebie i umożliwiając zrozumienie zależności rządzących naszym postępowaniem. Skuteczne leczenie w czasie psychoterapii jest ukierunkowane na zmianę konkretnych emocji, opinii oraz zachowań. Niestety jest to proces dość długotrwały oraz wymagający stopniowej modyfikacji wielu aspektów codziennego funkcjonowania – od zrewidowania swoich przekonań, przez odzyskanie poczucia własnej wartości, po zbudowanie nowych, zdrowych schematów życia i relacji.

Jeżeli zauważasz w swoim związku lub w związkach bliskich Ci osób niepokojące symptomy, zapraszam Cię do mojego GAbinetu Psychoterapii i Coachingu. Gdy nie czujesz szczęścia, doświadczasz samotności, upokorzenia i bezsilności. Gdy Twój partner sprawia, że tracisz kontrolę nad własnym życiem i poczucie własnej wartości. Gdy boisz się o siebie i/lub dzieci z powodu napadów złości i agresji partnera. Skontaktuj się ze mną, a wspólnie rozpoczniemy pracę nad zmianą i poszukamy optymalnego dla Ciebie oraz Twojej rodziny rozwiązania.

 

 

Anna Bathory

Psycholog, Psychoterapeutka psychodynamiczna > O mnie

Konsultacje i psychoterapia psychodynamiczna > Oferta gabinetu