Trauma psychiczna

Czym jest trauma psychiczna?

To, co nazywamy traumą psychiczną to wydarzenie zewnętrzne lub wewnątrzpsychiczne, które w umyśle wywołuje gwałtowną i masywną dezintegrację dotychczasowej organizacji życia, zaburzenie funkcjonowania oraz atak na istniejące struktury obronne. W konsekwencji załamaniu ulega podstawowa i konieczna do życia wiara w dobry porządek świata, osoba dotknięta traumą staje się bezbronna i ogarnięta lękami.

Dlaczego w tych samych, czasem strasznych okolicznościach, ludzie różnie reagują i różnie radzą sobie z traumą i załamaniem dotychczasowej rzeczywistości?

Indywidualna różnica w reakcji na traumę zależy w znaczącym stopniu od jakości doświadczenia przywiązania we wczesnym dzieciństwie, doświadczenia emocjonalnego powstającego w kontakcie niemowlęcia z matką. Istnieje znacząca ilość wyników badań naukowych potwierdzających ochronny wpływ tzw. bezpiecznego stylu przywiązania dla życia jednostki, wspierający radzenie sobie z kryzysami czy niewiadomymi pojawiającymi się w toku życia. Podobnie, bezpieczny styl przywiązania ukształtowany w dzieciństwie wydaje się mieć znaczenie dla sposobu przeżycia traumatycznych doświadczeń oraz zjawiska rezyliencji. Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania mają też zazwyczaj więcej i lepszej jakości relacje z otoczeniem, przez co, dysponuja większymi zasobami do pomocy w przekraczającej ich możliwości adaptacyjne sytuacji życiowej.

Czym cechuje się bezpieczne przywiązanie i dlaczego ma tak znaczący wpływ na charakterystykę i konsekwencje doświadczenia traumatycznego?

Bezpieczne przywiązanie to styl funkcjonowania w relacji ze światem zewnętrznym, ludźmi, wydarzeniami oraz ze sobą samym oparty o założenie o podstawowo dobrej naturze tych relacji. Osoby o bezpiecznym stylu przywiązania relacjonują swoje postrzeganie świata, ludzi, wydarzeń jako generalnie pozytywne, mają raczej optymistyczne spojrzenie na rzeczywistość. Co ważne, pozytywnie i z życzliwością myślą też o sobie i o swoim wpływie na życie. Z drugiej strony, osoby z bezpiecznym stylem przywiązania oceniają relację ze światem i siebie w świecie realistycznie, ze świadomością ograniczeń, możliwością doznania strat i porażek, są świadome bolesnych aspektów, ale ufają, że są w stanie je przeżyć, pogodzić się z nimi lub znaleźć adekwatne rozwiązanie. Opisane funkcjonowanie stanowi zasób w sytuacji załamania dotychczasowego porządku świata, utraty kluczowych wartości, osób czy w sytuacji zagrożenia.

Jak kształtuje się bezpieczne przywiązanie?

Bezpieczne przywiązanie i towarzyszący my stosunek do świata, wydarzeń, ludzi oraz siebie samego kształtuje się w relacji z pierwszym opiekunem, najczęściej z matką. Jeśli w kontakcie z matką dziecko doświadcza jej obecności, tej fizycznej, ale też przede wszystkim, emocjonalnej, jeśli doświadcza matczynej funkcji rozumienia, adekwatnego reagowania, to buduje w sobie przekonanie, że świat na zewnątrz mu sprzyja, odpowiada na jego potrzeby. Co ważne, w takich warunkach dziecko kształtuje też przekonanie o tym, że jest warte tego co dobre i jest warte miłości. To podstawy zaufania do siebie i przekonania o wystarczająco dobrym świecie i ludziach.

Osoby, dla których świat jest pełen niesprawiedliwych, niesprzyjających im, nierozumiejących ich ludzi z dużym prawdopodobieństwem rozwinęły w dzieciństwie pozabezpieczny styl przywiązania. Brak poczucia bezpieczeństwa w relacji ze światem i ludźmi skutkuje lękami, obronnym wycofaniem albo czasem wrogim stosunkiem („zaatakuję zanim oni mnie skrzywdzą”). W świecie wewnętrznym takich osób dominuje brak poczucia własnej wartości i zaufania do siebie. Czasem brak zaufania do siebie widoczny jest w postaci poczucia niższości czy nadmiernej zależności, ale bywa, że przykryty obronną wielkościowością („poradzę sobie sam, bez innych, nie potrzebuję ich”). W toku życia pierwotny styl przywiązania może ulegać pewnym modyfikacjom, ale ma jednak tendencję do utrzymywania się i ujawniania w dorosłości, w tym szczególnie w sytuacjach kryzysowych.

Trauma psychiczna jako atak na przywiązanie.

Doświadczenie traumatyczne to atak na strukturę psychiczną, na stosowane mechanizmy obronne, to gwałtowna utrata możliwości korzystania z dotychczasowych zasobów. W takich okolicznościach ludzie ujawniają swoje najbardziej pierwotne lęki i fantazje, wyobrażenia o świecie. Ujawniają więc to, co najwcześniejsze, odtwarzając pierwsze wzorce postrzegania świata. Traumatyczne doświadczenie w zewnętrznej rzeczywistości nigdy nie jest tylko doświadczeniem zewnętrznym, przyjmuje zawsze wewnątrzpsychiczny scenariusz zgodny z pierwszymi zapisami emocjonalnymi. Może potwierdzić pierwotne lęki o utratę świata („zawsze wiedziałem, że tak się stanie, tylko czekałem kiedy”), o okrutnych i nieobecnych ludziach („wiedziałem, że nie mogę na nikogo liczyć”) lub inne pierwotnie zapisane scenariusze.

Jak leczyć traumę? Kiedy potrzebny jest psycholog lub psychoterapeuta?

W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że na dwóch płaszczyznach. Pierwsza, to zadbanie o aktualne fizyczne bezpieczeństwo, jeśli jest ono zagrożone. W przypadku traumatycznych wydarzeń losowych zadbać należy o bezpieczne miejsce, możliwość zaspokojenia potrzeb fizjologicznych, opiekę lekarską. Druga płaszczyzna to pomoc w obszarze życia psychicznego. To gotowość do podjęcia rozmowy czy po prostu wysłuchania, gdy pojawi się gotowość. To stworzenie warunków do ujawniania myśli i uczuć osoby, która przeżyła traumatyczne doświadczenie (spokojne, zapewniające prywatność miejsce, czas i niedzielona uwaga słuchającego).

Na dalszym etapie, pomocna może okazać się konsultacja psychologiczna czy psychoterapeutyczna pozwalająca przyglądnąć się wewnątrzpsychicznej strukturze świata, wzorcom przywiązania, przekonaniom o sobie i innych. Czasem konieczna okazuje się być psychoterapia jako metoda leczenia dysfunkcyjnych, powodujących cierpienie wzorców relacji z zasiedlającymi wewnętrzny świat pacjenta obiektami.